Wirusa umysłu można zdefiniować jako dowolny mem, który zawiera w sobie nakaz powielania się

Wirus umysłu (ang. Mind Virus, Virus of the Mind) pojęcie z zakresu memetyki.

Znalazło ono swoje rozwinięcie i szerszy opis w książce Richarda Brodie pod tym samym tytułem. Autor zauważa, iż analogie pomiędzy genami, kodem komputerowym i memami można rozciągnąć na wirusy biologiczne, których odpowiednikami w świecie komputerów są wirusy komputerowe, natomiast w świecie memów właśnie wirusy umysłu. Krytyczny stosunek wobec koncepcji wirusa umysłu przedstawia Mariusz Biedrzycki w pozycji Genetyka kultury, gdzie stwierdza, że replikowanie się memów jest bliższe replikacji prionów w biologii niż replikacji wirusów biologicznych.

Większość memów powiela się przypadkiem, bez własnego udziału, jednak niektóre nakazują swoim nosicielom dalsze ich głoszenie. Wirusa umysłu można zdefiniować jako dowolny mem, który zawiera w sobie nakaz powielania się.

Przykładami wirusów umysłu są według autora przede wszystkim religie, z których niemal każda zawiera nakaz głoszenia danej wiary wśród niewierzących i innowierców.

Fakt ten jest tłumaczony przez memetykę jako zgodny z ewolucją naturalną memów: religie, które nie posiadają takiego nakazu na ogół przegrywają w konkurencji o zasoby środowiska (czyli umysły wyznawców), więc w większości wyginęły. Ponadto zgodnie z przewidywaniami teorii członkowie danej religii powinni na ogół bardziej wspierać inne osoby o tej samej wierze, niż innowierców.

Innymi wirusami umysłu mogą być też głośne idee polityczne i społeczne, które często także prowadzą do organizowania się ludzi w celu ich dalszego propagowania (partie polityczne). Tu wzajemne wspieranie się widać jeszcze jaskrawiej.

Richard Brodie w swej książce wyraża też kontrowersyjny pogląd, że zen jest szczególnym przypadkiem "memu zjadającego inne memy", który w ten sposób uwalnia człowieka spod wpływu wirusów umysłu. Myśl ta nie została jednak szerzej rozwinięta, trudno więc w jakikolwiek sposób ją zweryfikować.

Na idei wirusa umysłu oparty jest marketing wirusowy.